Inżynierowie z firmy Topf i Synowie zaprojektowali piece do Auschwitz. Do końca byli przekonani o swojej niewinności

Joanna Banaś

Piec krematoryjny w Muzeum Auschwitz (Fot. Tomasz Wiech / AG)

Dlaczego zdolni i wykształceni ludzie, którzy nie byli ani zagorzałymi zwolennikami Hitlera, ani antysemitami, bez skrupułów i z gorliwością produkowali i wciąż udoskonalali urządzenia służące nazistom do ludobójstwa?

Architekci śmierci. Rodzina inżynierów Holocaustu
Karen Bartlett, tłum. Jarosław Skowroński
Prószyński i S-ka

Na to pytanie próbuje odpowiedzieć brytyjska pisarka non-fiction Karen Bartlett w książce „Architekci śmierci”, opowiadając o erfurckiej firmie Topf & Söhne (Topf i Synowie). Wydaje się ono jeszcze bardziej zasadne, gdy dowiadujemy się, że właściciele fabryki na współpracy z nazistami zbyt wiele nie zarabiali.

Firmę założył w 1878 r. mistrz piwowarski Johann Andreas Topf, autor patentu na system ogrzewania w procesie produkcji piwa. Kolejne pokolenia ją rozbudowywały. W latach 30. XX w. osiągnęła pozycję lidera branży urządzeń browarniczych i słodowniczych, od 1914 r. jej poboczną działalnością była produkcja pieców krematoryjnych. Szefem tego działu w firmie był inżynier Karl Prüfer, członek erfurckiego Towarzystwa Kremacji Ludzkiej.

Współpracę z nazistami firma zaczęła w maju 1939 r., za kierownictwa kolejnego pokolenia Topfów – Ludwiga jr. i Ernsta-Wolfganga. Wtedy Prüfer zaprezentował projekt mobilnego pieca na olej, idealne rozwiązanie problemu rosnącej liczby zwłok w obozach koncentracyjnych, m.in. w pobliskim Buchenwaldzie. SS złożyło zamówienie na trzy urządzenia. Przez kolejne trzy lata firma dostarczała piece do czterech obozów, opracowywała także kolejne projekty dla Auschwitz. W 1943 r. wybudowała i uruchomiła cztery krematoria i komory gazowe w Birkenau.

Dyrektor Ernst-Wolfgang Topf z dumą raportował, że nowe piece będą bardziej wydajne, nawet jeśli trzeba będzie palić zamarznięte zwłoki. A ich konstruktor Karl Prüfer, choć kiepsko zarabiał, gorliwie pracował nad kolejnymi rozwiązaniami, także w czasie wolnym.

Inny inżynier, Fritz Sander, we wrześniu 1942 r. z myślą o rozbudowie obozu Auschwitz opatentował piec, który po dwudniowym nagrzewaniu nie wymagałby dodatkowego paliwa – żar podtrzymywałyby kolejne ciała wrzucane do ognia z taśmy produkcyjnej.

Inżynierowie Topfa udoskonalali i testowali także komory gazowe i wentylację w obozach zagłady, a firma zapewniała im serwis. Wszyscy wiedzieli, do czego służą te urządzenia. Nikt nie protestował.

Karen Bartlett opisuje dzieje firmy, charakteryzuje jej szefów i najważniejszych pracowników. Opowiada o jej współpracy z Głównym Urzędem Bezpieczeństwa Rzeszy administrującym obozami koncentracyjnymi. Poznajemy też powojenne zeznania inżynierów przekonanych o swojej niewinności, a skazanych przez radziecki trybunał na 25 lat ciężkich robót. Dowiadujemy się również, jak kary uniknęli właściciele firmy i jak z przeszłością próbują się rozliczyć ich potomkowie. 27 stycznia 2011 r., w Dniu Pamięci Ofiar Narodowego Socjalizmu, w budynku dawnej administracji firmy otwarto filię Muzeum Historycznego Erfurtu – Miejsce Pamięci Topf i Synowie poświęcone udziałowi firmy w Holocauście.

Ten przypadek pokazuje, że nikt i nic nie może nas zwolnić z moralnej odpowiedzialności za to, jak wykorzystywane są efekty naszej pracy. To my sami musimy określić, czemu ma ona służyć. Inaczej będziemy jak ci inżynierowie, których ambicją było konstruowanie coraz lepszych pieców w obozach śmierci.

Architekci śmierci. Rodzina inżynierów Holocaustu‘, Karen Bartlett, tłum. Jarosław Skowroński, Prószyński i S-ka

Jewish Tennis Star Diego Schwartzman Highlights Lessons From Family’s Holocaust History

Shiryn Ghermezian

Diego Schwartzman at the 2018 US Open. Photo: Wikimedia Commons.

Argentinian-Jewish pro-tennis star Diego Schwartzman, who made it to the fourth round of the Australian Open over the weekend, wrote about his family’s Holocaust history in an essay published online last Friday.

Schwartzman began by asserting that his height of 5’7″ — considered short for a professional player, — did not define him as an athlete. He also highlighted the financial difficulties his family faced in Argentina when he was younger and talked about how his parents struggled to pay for him to play tennis. His mother would sell bracelets in between his matches to help make extra money, he said.

But, he added, “all of that pales into comparison to what my ancestors went through.”

“I have Jewish roots, and my great grandfather on my mom’s side, who lived in Poland, was put on a train to a concentration camp during the Holocaust,” he continued. “The coupling that connected two of the train’s cars somehow broke. Part of the train kept going, and the other stayed behind. That allowed everyone trapped inside, including my great grandfather, to run for their lives. Luckily, he made it without being caught. Just thinking about it makes me realize how lives can change in a heartbeat.”

Schwartzman’s great-grandfather eventually brought his family to Argentina by boat. When they arrived they only spoke Yiddish. The athlete’s family on his father’s side, who were originally from Russia, also arrived in Argentina by boat. Schwartzman said it was not easy for his family to “totally change their lives after the war, but they did.”

“From my ancestor escaping a train on its way to a concentration camp to staying in tiny hotel rooms and selling bracelets, I consider myself lucky,” he added. “But everyone has a story. I’m not the only one who has faced adversity. It’s about not letting the tough moments drag you down, and using them as motivation to help you turn a bad situation into something good.”

“I never imagined my career being where it is now. But no matter what I’ve dealt with, I’ve always worked hard, and I think pushing through those hurdles has made me a better competitor and an even better person. If I can get this far, so can you. Believe in yourself no matter what, give everything you have and one day — even if you’re 5’7″ — you can accomplish your dreams too.”