Żydzi w lubelskiej strukturze partii w dwudziestoleciu międzywojennym
Jakub Chmielewski
Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” jest samorządową instytucją kultury działającą w Lublinie na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka – Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.
Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.
Komunistyczna Partia Polski – Żydzi w lubelskiej strukturze partii w dwudziestoleciu międzywojennym
W Lublinie do struktur Komunistycznej Partii Polski (KPP) należało około stu osób. Wszelka działalność, początkowo w ramach Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, a następnie Komunistycznej Partii Polski, była nielegalna i traktowana przez władze jako antypaństwowa, nigdy też nie została zalegalizowana.
Spis treści
[Zwiń]
Geneza KPP
Pierwsza ogólnopolska struktura komunistyczna powstała na ziemiach odrodzonej Polski 16 grudnia 1918 roku pod nazwą Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP). W utworzeniu struktur KPRP uczestniczyły dwa skrajnie lewicowe ugrupowania: Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) oraz Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (PPS-Lewica). W 1925 roku KPRP przekształciła się w Komunistyczną Partię Polski (KPP).
Lubelski oddział KPRP został powołany do życia 28 grudnia 1918 roku. W jego utworzeniu wzięło udział około stu osób. Na pierwszym zebraniu został wyłoniony Lubelski Komitet Okręgowy liczący jedenaście osób. Organem prasowym była „Prawda Komunistyczna”. Lublin był również siedzibą władz okręgowych KPRP, Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom „Czerwona Pomoc” (MOPR „Czerwona Pomoc”) oraz organizacji młodzieżowej Związek Młodzieży Komunistycznej (ZMK).
Na II Zjeździe KPRP w 1923 roku podjęto decyzję o stworzeniu na poszczególnych szczeblach organizacyjnych biur sekcji żydowskiej, jako organów pomocniczych „[…] dla spraw politycznych i społecznych związanych z żydowskim […] ruchem robotniczym i dla obsługiwania specjalnych potrzeb tego ruchu istnieją przy KC, KO i Obwodowych specjalne organa: biura sekcji żydowskich […] wybierane na konferencjach krajowych, okręgowych, względnie obwodowych członków partii – Żydów”1.
Od początku wszelkie przejawy działalności KPRP, a następnie KPP były nielegalne i traktowane przez władze jako antypaństwowe. Zaangażowanie w struktury tych ugrupowań groziło surowymi sankcjami i długoletnim więzieniem. Wszelkie spotkania partyjne odbywały się w głębokiej konspiracji, co miało zapobiec prześladowaniom ze strony władz państwowych.
Motywy przynależności Żydów do KPP w Lublinie
Żydzi, którzy należeli do KPP byli przedstawicielami różnych warstw społecznych; zarówno niższych klas społecznych (drobni rzemieślnicy i robotnicy w zakładach przemysłowych), jak i inteligencji. Jednym z powodów popularności partii był fakt, że KPP walczyła o prawa ludzi z uboższych warstw społecznych. Ponadto KPP w sposób radykalny występowała przeciwko nacjonalizmowi i dyskryminacji różnych mniejszości, na co zwrócił uwagę historyk Henryk Cimek: „Dla Białorusinów, Ukraińców czy Żydów KPP była bowiem tą partią w Polsce, która najkonsekwentniej walczyła nie tylko z uciskiem klasowym, ale również z dyskryminacją narodowościową”2. Perspektywę światopoglądową i wartości, do których odwoływali się sympatycy i członkowie KPP opisała w swoich wspomnieniach Róża Fiszman-Sznajdman:
„[…] Byłam zadowolona, że puste dni zapełniła praca dla określonych ideałów sprawiedliwości i równości społecznej, przeciwko nienawiści i dyskryminacji. Początkowo działalność nie przyniosła żadnych korzyści materialnych ani możliwości zarobkowania, groziła natomiast długoletnim więzieniem, uskrzydlała marzeniami o sprawiedliwszym i lepszym jutrze. Dla mnie, jak i dla wielu, droga do ruchu robotniczego prowadziła przez organizację akademicką. Każdego roku po egzaminach maturalnych Zrzeszenie Akademików Żydów zapraszało abiturientów Gimnazjum Humanistycznego na zebranie, na którym werbowano nowych członków”3.
Żydowscy członkowie KPP w Lublinie
W latach 1918–1927 czołowymi działaczami KPP w Lublinie byli: Teodor Feder, Izaak Melcer, Fajwel Śliwka, Jankiel Feldman, Mojżesz Salzberg, Dwojra Goldman, Zofia Goldberg, Lola Frydman, Abram Englender, Cudyk Biderman, Josko Kornberg, Aron Hersz Waksman, Dawid Mandelbaum, Rajzla Feldman, Zelda Feld, Motel Goldman, Mojżesz Strumfman, Szmul Redelman, Ajzyk Frunfeld, Hersz Borensztajn czy Moszek Mandelbaum4.
W grudniu 1928 roku doszło do rozbicia lokalnej struktury KPP przez policję. Wynikiem tego było utworzenie Tymczasowej Komisji Organizacyjnej KPP, w skład której weszli: Hersz Zylberman, Moszek Cygelman, Mejer Zwolinersz5. W jej kompetencjach leżało wypełnianie zadań należących do tej pory do Komitetu Okręgowego. Został powołany do życia także Komitet Miejski, w skład którego weszli: Lejba Szafran, Judka Luksemburg, Rajzla Najmark oraz Chana Majsels6.
W 1933 roku w skład miejskich struktur KPP weszli: Dawid Ruer, Jojna Berek Haneman, Ancel Gru oraz Josek Icek Lederman7. W 1934 roku członkami biura żydowskiego przy Komitecie Okręgowym byli: Srul Iser Szyldkraut, Abram Wisenberg, Moszek Dawid Rajs. W tym samym roku przy biurze żydowskim utworzono komisję prasową, w skład której weszli m.in. Motel Bursztyn, Gerszon Henoch Naumberg, Dawid Grosbach, Hersz Golblat, Dawid Lederman. Żydzi znaleźli się również w samej Komisji Okręgowej, byli wśród nich: Srul Iser Szyldkraut, Rojza Fiszman, zaś na funkcję kierowniczą w okręgu został powołany Symcha Auerbach8.
Zdarzało się, iż w skład biur żydowskich i organów kierowniczych partii wchodziły te same osoby, przykładem może być Motel Goldman9.
Żydzi byli również w strukturach okręgowych oraz miejskich MOPR „Czerwona Pomoc”. W 1931 roku na poziomie okręgowym w działalności tej organizacji uczestniczyli m.in. Brandla Halbersberg i Tauba Tanenbaum10. Na szczeblu miejskim uczestniczyli w działalności: Tauba Fasówna, Szmul Kierszenblatt oraz Rozenblatt, która była kierowniczką11.
Wśród członków KPP działającej w miastach ponad połowę stanowili Żydzi, w mniejszych miasteczkach partia cieszyła się jeszcze większym poparciem12.
Udział młodzieży żydowskiej w działalności KPP w Lublinie
Początkowo młodzieżówka komunistyczna przy KPP nosiła nazwę Związek Młodzieży Komunistycznej w Polsce, następnie została przemianowana na Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej. Znaczącymi działaczami w strukturach tej organizacji byli: Mojżesz Bess, Szmul Szyfman, Majer Lewin, Hersz Walersztajn, Hersz Borensztajn, Zelda Feld, Motel Goldman, Hersz Korenberg13.
Inną organizacją, która skupiała młodzież komunistyczną było Zrzeszenie Akademików Żydów, na czele którego stał Józef Szpira. W ramach tej organizacji działali m.in. Abram Kuczera, Sara Nomberg, Michał Bromberg, Adam Bromberg, Janina Bier, Lowa Białostocki, Berek Poznański, Dawid Honigsztajn, Mandeltraub Malinowski, Fajwel Granasztajn, Dawid Ruer, Motel Bursztyn, Michał Bromberg, Józef Szpiro, Róża Fiszman, Fajwel Kamień14.
Wpływ KPP na organizacje żydowskie w Lublinie
KPP pozyskiwała swoich członków w żydowskich środowiskach związkowych, kulturalnych, społecznych oraz sportowych. Ważną grupą docelową byli robotnicy oraz osoby gorzej sytuowane, w obronie których występowała partia.
Początkowo KPP stała na stanowisku stworzenia jednolitych związków zawodowych. Powołano do życia centralę związkową pod nazwą Lewica Związkowa, której celem było zrzeszanie robotników w związkach zawodowych.
W warstwie ideologicznej największą konkurencję dla KPP stanowił Socjalistyczny Powszechny Żydowski Związek Robotniczy (SPŻZR) Bund. Oba ugrupowania, choć miały podobne cele, inaczej je realizowały, co doprowadzało nieraz do sytuacji konfliktowych.
Największy wpływ KPP wywierała wśród pracowników przemysłu odzieżowego i skórzanego. Poglądy rozpowszechnianie przez KPP cieszyły się popularnością m.in. w żydowskich organizacjach takich jak: Związek Zawodowy Handlowców, Związek Zawodowy Pracowników Biurowych, Związek Zawodowy Szewców i Kamaszników, Związek Zawodowy Budowlanych, sekcja literacka Żydowskiego Koła Akademickiego, Żydowski Klub Sportowy „Wieniawa”, Żydowska Organizacja Skautowska, Zrzeszenie Akademików Żydów, Związek Młodzieży „Cukunft” oraz Organizacja Borochow Jugent15. Przejawy sympatii do komunistów można było zauważyć również wśród młodzieży żydowskiej uczącej się w Gimnazjum Humanistycznym Koedukacyjnego Towarzystwa Zakładania Szkół Żydowskich.
Działalność KPP zakończyła się w 1938 roku, kiedy rozwiązano partię. Jeszcze w 1942 roku powstała partia PPR (Polska Partia Robotnicza), która przekształciła się następnie w PZPR (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza).
Przypisy
5Tamże, s. 229.
6Tamże, s. 229.
Literatura
Fiszman-Sznajdman R., Mój Lublin, Lublin 1989.
Horoch E., Udział ludności żydowskiej Lublina w organizacji miejskiej Komunistycznej Partii Polski, [w:] T. Radzik [red.], Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, t. 1, Lublin 1995.
Wajs K., Wajs S., Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997 [Żydowskie partie polityczne w Lublinie].
Wajs K., Wajs S., Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997 [Związki zawodowe w Lublinie].
