Kim był Gaon z Wilna?

Przemysław Batorski

Tajemniczy uczony, jeden z najwybitniejszych znawców Talmudu, legendarny „geniusz” z Wilna, otaczany był czcią i uznaniem, chociaż za życia nie opublikował żadnego pisma. Zapraszamy do lektury wprowadzenia do nowej wystawy czasowej. 

Litografia przedstawiająca Gaona z Wilna, wyd. M. Dancigerkron, Warszawa 1885 r. Ze zbiorów ŻIH. 

W judaizmie normatywnym pełnoletni mężczyzna-Żyd ma bezwzględny obowiązek przestrzegania 613 przykazań (micwot). Ich źródłem jest sam Bóg. Zostały one przekazane Mojżeszowi (jako Tora: nauczanie, instrukcja, Słowo Boże) w formie pisemnej (Pięcioksiąg) i ustnej (rozwinięciem jej jest Miszna i Gemara, składające się na Talmud). Wyrazem przestrzegania micwot jest bezustanne studiowanie Tory, aby żyć według niej, bez jakiegokolwiek zejścia z tej drogi. (…) Rolą żydowskiego mężczyzny na świecie jest uczenie się Tory, wypełnianie przykazań i kierowanie ich wykonywaniem przez cały dom: żonę, dzieci i inne osoby będące pod jego opieką. [1]

Elijahu ben Szlomo Zalman, późniejszy Gaon z Wilna, miał te zasady wpojone od dziecka. Urodził się w 1720 r. w Sielcu na Białorusi. Już jako chłopiec cały czas poświęcał na studia – nie w chederze, jak większość chłopców, ale pod okiem swojego ojca rabina. Jako 7-latek wygłosił pierwszy wykład z Talmudu.

Gdy dojrzał, opowiadano, że sypia w nocy najwyżej dwie godziny, czasami dodając do tego krótkie drzemki w ciągu dnia. Na wizerunkach tworzonych w epoce zawsze nosi tefilin, co symbolizuje całkowite poświęcenie nauce i modlitwie. „Mówiono, że spędzał noce w nieogrzewanym pokoju ze stopami w misce zimnej wody, tak aby nie usnąć”[2]. Kiedy został na krótko uwięziony przez władze carskie za udział w porwaniu konwertyty, a w tym czasie odbywało się święto Sukot, podczas którego Żydzi mogą spać tylko w szałasie, opowiadano, że „przez cały tydzień trwania święta chodził po swej celi tam i z powrotem, mając oczy otwarte, aby tylko nie zgrzeszyć snem w niewłaściwym miejscu”[3].

Zwyczajowo znanych rabinów i uczonych nazywano po prostu rabi, nauczyciel. Określenie gaon, oznaczające „znakomitość, geniusz”, zarezerwowane było tylko dla najwybitniejszych mistrzów i rzadko stosowane po VI wieku, kiedy uformował się Talmud Babiloński[4]. Gaon z Wilna należał do tych niewielu późniejszych znawców Tory i Talmudu, którzy zostali zaliczeni do klasyków.

„Gaon” nie był formalnym tytułem i nie wiązał się z konkretną władzą, chociaż rabini nim obdarzeni często prowadzili jesziwy (wyższe szkoły religijne), a także, jak inni rabini, byli sędziami oraz wyznaczali sędziów[5]. Tytuł podkreślał za to olbrzymi autorytet uczonego. Miał on prawo do wydawania responsów, czyli odpowiedzi na pytania, które kierowały do mędrca gminy żydowskie. Gaonowie wyjaśniali zasady życia żydowskiego gminom, które nie posiadały kopii Talmudu lub nie znajdywały w nim interpretacji danego zagadnienia. Opinia gaona miała kluczowe znaczenie dla społeczności żydowskiej w codziennych problemach i podczas sporów teologicznych. Jednak Gaon z Wilna uchylał się nawet od wydawania responsów; było to dowodem jego skrytości i niechęci do opuszczania świata ksiąg. Za jego życia nie opublikowano żadnych jego dzieł; zajęli się tym dopiero jego synowie i uczniowie po jego śmierci

Jednym z niewielu przypadków, gdy Gaon z Wilna zabrał głos, była sprawa Jonatana Eibeschütza. W 1750 r. ten pochodzący z Krakowa, działający w Czechach, Francji i Niemczech rabin, były przełożony najsłynniejszej europejskiej jesziwy w Pradze, został otwarcie posądzony o wiarę w sabataizm (herezję, według której mesjaszem był Sabataj Cwi) przez rabina Jaakowa Emdena. Spór ciągnął się przez wiele lat i zaangażował gminy żydowskie całej Europy. Eibeschütz prosił Gaona (i 49 innych rabinów) o opinię, chociaż Elijahu miał wtedy zaledwie 35 lat, a on sam – 65. Świadczy to o wyjątkowym autorytecie wileńskiego rabina już w młodym wieku.

Uczony z Wilna nie prowadził spokojnego życia. Nie z powodu ostatnich tchnień sabataizmu. W jego czasach na wschodnich terenach Rzeczypospolitej narodził się nowy ruch w ramach religii mojżeszowej, wyrastający z podobnych korzeni co herezje – chasydyzm. Zapoczątkował go rabin Baal Szem Tow, kontynuowali jego uczniowie, tacy jak Szneur Zalman z Ladów (założyciel dynastii chasydzkiej Chabad) i Menachem Mendel z Witebska. Władze gminy obawiały się grup religijnych, nad którymi nie miały kontroli, a Gaon – orędownik wiedzy – sprzeciwiał się chasydom dlatego, że skupiali się wyłącznie na modlitwie[6]. Sam dążył do takiego wzoru pobożności, który łączył wiedzę z modlitwą, erudycję z bojaźnią Bożą.

O sławie Gaona, jego nadzwyczajnym autorytecie w społeczności żydowskiej, związkach z kabałą, o tym, dlaczego zwalczał chasydów i jak próbował stworzyć nową formułę pobożności, opowiedzą uczestnicy spotkania z cyklu Czwartki na Tłomackiem: Gaon, czyli kto? – Monika Krawczyk, dyrektor ŻIH, dr hab. Jan Doktór, rabin Icchak Rapoport i już 28 października o 18:00.

Jeszcze więcej można dowiedzieć się na wystawie czasowej Ukryte oblicze. Gaon z Wilna. Zaplanuj wizytę

Przypisy:

[1] Monika Krawczyk, Gaon z Wilna jako osobowość religijna i osobistość historyczna, w: Ukryte oblicze. Gaon z Wilna/Hidden Image. Vilna Gaon, broszura wystawy czasowej w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma, Warszawa 2021, s. 9-10.

[2] Harry Freedman, Talmud. Biografia, tłum. Aleksandra Czwojdrak, Kraków 2015, s. 188.

[3] Za: tamże, s. 191.

[4] Podstawowe informacje o gaonach podaję za hasłem: Rafał Żebrowski, Gaon, Polski Słownik Judaistyczny online, https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=14820, dostęp 26.10.2021.

[5] Gaon, Jewish Virtual Encycklopedia, https://www.jewishvirtuallibrary.org/gaon, dostęp 26.10.2021.

[6] M. Krawczyk, dz. cyt., s. 19.

The Future of Fashion Is Jewish

ANNABELLE AZADE

A new wave of Jewish designers has risen to the challenge of making more inclusive and sustainable clothes.

.

‘Fashion is a mirror for society and we are seeing a combination both of digital and tangible—digital designs with digital enhancements and tangibles that a person can actually wear.’SHEIN AUNG

This past weekend, Kornit Fashion Week kicked off in Los Angeles, two years after its first edition in Tel Aviv. The event, which took place from Nov. 2 to Nov. 5, was the first stop on a worldwide tour of 10 cities. The entire enterprise was funded by the Israeli printer company Kornit, which was promoting its newest 3D printers for fashion designers while advocating for “more diversity in the fashion industry.” With more than 20 designers of everything from couture to ready-to-wear and accessories, the event showcased both established and under-the-radar fashion wizards, many of whom had utilized Kornit’s printing technology.

The show took place amid broad shifts in the fashion industry, namely a greater focus on inclusivity and responsibility. Jewish designers from around the globe, like the ones featured at Kornit, have become an instrumental part of this effort, leading the call for a more engaged and responsible fashion industry.

Recently, inclusivity has become a significant priority for fashion runways and ad campaigns. Mainstream labels have realized that consumers want to see more than just one body type. From the cancellation of the Victoria’s Secret Angels show to Old Navy’s plus size and all-gender billboards last September, America’s biggest names are slowly embracing what consumers have been seeking for years: authentic diversity.

Some of these changes come in response to several reports that made a big splash in the community. Last April, the Council of Fashion Designers of America (CFDA) published an alarming survey about the underrepresentation of minorities, indicating that 26% of fashion employees of color (including 40% of Black respondents) believed that their race or ethnicity has had a negative impact on receiving raises and promotions. The CFDA report also highlighted that designers of color, especially women, faced more challenges with sales, as did the store employees who worked for them.

Understandably, many of these designers still have reservations about the longevity of these industry measures:

“You want to understand the reason why [you’re being called on now]—is it because they identify with the work, or because they feel a need to fulfill a quota?” asked one independent designer. “On one hand, it’s amazing because there are so many talented designers of color who deserve recognition … and are finally being seen because these gatekeepers are forced to address their presence. It’s unfortunate knowing that it’s not always real.”

It is within the context of an evolving industry that the renowned Israeli producer Motti Reif founded Kornit Fashion Week in an effort to be part of the change. Reif, a longtime celebrity fashion expert in Israel, is also the co-producer of Tel Aviv Fashion Week and a Tel Aviv council member. Recently appointed as chairman of the Advancement of Women for Tel Aviv-Yafo Municipality, he focuses on a wide variety of fashion and communities, from modest to international designers, featuring Emmanuel Ungaro and the fashion-forward New Yorker Asher Levine. Given his global vision, Los Angeles came to him as the perfect location for the show, as an “exciting megalopolis bringing people from different cultures together.”

Models showcase some of Asher Levine’s designsPHOTOS: PHILIP LEW; SHEIN AUNG

Reif was also committed to inclusive representation in the show itself. “The fashion industry has [had] one type of model for the last four decades … usually tall, very thin, usually blond,” he explained. For his show, he looked for a variety of people, with varying heights, ages, builds, skin colors, and ages. He hired all the models locally (rare, given that most fashion weeks involve international talent flying in) in an effort to minimize the carbon footprint of their travel.

Respecting the environment was another key principle of Kornit Fashion Week. Currently, the fashion industry is responsible for about 8%-10% of global carbon emissions. Over the past few years, many institutions have launched awareness campaigns about sustainable style, from the United Nations’ Sustainable Development Goals to the Greenpeace “Detox My Fashion” campaign. Last year, Kornit published an Impact Report showing the company’s own commitment to the U.N.’s sustainability guidelines and work to protect the environment.

Accordingly, the fashion week was full of eco-responsible designers. In order to keep the event’s carbon footprint low, all designers had the opportunity to create designs with the company’s special American-Israeli 3D printers. “Kornit is a textile digital printing machine that uses zero water,” explained Reif.

Israel footwear designer Naot, which launched an eco-friendly capsule collection, used that technology to craft sandals made from vegan leather, focusing on manufacturing its shoes ethically with sustainable sources. The avant-garde label Threeasfour, also part of the Kornit lineup, created a whole zero-waste capsule collection called Kundalini using the printers. The result was a very high fashion, futuristic-looking palette of colors.

“Kundalini is a tech-fashion collaboration with Kornit Digital that explores the latent energies, colors, and geometries of the seven chakras. Manifested through the chakras’ function as receivers of universal energy, this collection is a visual expression of the sublime unity that exists between body, nature, and spirit,” said the brand’s creative director.

Perhaps the most expansive vision came on the last day of Kornit Fashion Week during Asher Levine’s show. The show was diverse on every level, using innovative technologies and materials to create pattern-printed clothes inspired by the fresh-cut prisma reflections during the printing process.

“I want to use the collection to basically reveal what 21st-century fashion is. This is what I have been doing since 2009. Fashion is a mirror for society and we are seeing a combination both of digital and tangible—digital designs with digital enhancements and tangibles that a person can actually wear,” said Levine. His vision has already caught the eye of A-listers like Lil Nas X, Lady Gaga, Doja Cat, and other stars who have commissioned his bespoke, high-tech designs for their performances.

Levine’s new collection at Kornit unveiled Terrelli Purses, a line of highly modern conversation pieces. “I have incorporated technologies and illuminations in the bags for unique patented designs, encompassing 3D-printed sculptural elements.” Inspired by his strong 3D-printed sleeve pieces, Levine has also launched a line of digital fashion pieces that online users could “wear” to pose on social media, embracing the gamification and digitization of fashion to promote his own designs.

Levine and the rest of the Kornit lineup are not the first Jewish designers to use 3D printing in their work. Over the years, Jewish designers have displayed excellence in the technology, starting with Tel Aviv-based Danit Peleg, who pioneered the use of 3D printers in fashion. Always on the forefront of fashion tech, Peleg launched an NFT version of 3D-printed patterns this year. She is also the only fashion tech designer to offer online workshops teaching a broad audience how to design and print clothes.

Also based in Israel, the 3D-printed designer and shoemaker Ganit Goldstein was recently named one of the “best experimental designers of 2021.” Her futuristic designs have been presented at exhibitions and museums across the globe, earning her a prestigious grant in 2020 to redesign the manufacturing process of 3D textiles alongside a group of European scientists and researchers.

Jewish American designers are also making use of this technology. HILOS, a Portland-based circular footwear startup that developed a radically new way to make shoes by blending 3D printing with classic craftsmanship, just launched their first collaborative collection, and this month is releasing a limited collection of their newest style.

“We believe the way we make things matters. If you are going to eliminate waste and overproduction in the industry, that starts with new ways to design and manufacture. 3D printing allows us to make on-demand, only after a customer buys, offering a far more comfortable and durable product that is designed for disassembly and complete recyclability,” said co-founder Elias Stahl. With a digital supply chain and 3D patents for new forms of shoemaking, the brand is committed to eliminating overproduction while ensuring everything has an end-of-life plan.

Asher Levine SHEIN AUNG

With so many talents in the Jewish community, many people of the new generation were inspired by the tailoring and fashion of their parents, grandparents, or even great grandparents.

In some ways, fashion is coming full circle, going back to old-style tailoring in its commitment to sustainability. The on-demand, one-of-a-kind, bespoke old pieces from our grandparents’ generation might be, after all, what conscious consumers are looking for nowadays.

Annabelle Azadé is a journalist based in Los Angeles. She has reported from Bangkok, New York, Tel Aviv, London, and Paris.

Holocaust History Under Siege

Gresham College