105. rocznica urodzin Andy Eker

Maria Antosik-Piela

Anda Eker, fotografia z tomu: Anda Eker, Melodia chwili, Lwów 1937.

W tym roku mija 105. rocznica urodzin Andy Eker, poetki polsko-żydowskiej, autorki literatury dla dzieci.

Urodzona jako Andzia Regina Eker (25.07.1912 Lwów – 23.01.1936 Lwów), córka Fanny i Samuela Ekerów. Ojciec był aptekarzem i zaangażowanym działaczem syjonistycznym. Matka, z domu Borak, pomagała mężowi w prowadzeniu apteki. W pierwszej połowie lat trzydziestych Samuel kupił w Tel Awiwie kamienicę czynszową, w której zamieszkał razem z żoną. W owym czasie w mieście osiedliła się już część rodziny Ekera, m.in. jego brat. Do 1939 r. Ekerowie regularnie bywali w Polsce, jednak po wybuchu wojny nigdy do Lwowa nie wrócili. Zmarli w Tel Awiwie. Ignacy, młodszy brat Andy, po ukończeniu gimnazjum we Lwowie, studiował medycynę w Wiedniu. Jednak w 1938 r. pod wpływem antysemickich doświadczeń przeniósł się do Londynu. Tam ukończył St. Martin’s School of Art i założył rodzinę. Na stałe osiedlił się na Jamajce, skąd pochodziła jego żona. Przyjął pseudonim Andrew Hope i został cenionym krytykiem sztuki i artystą.

Ekerówna kształciła się we Lwowie. Najpierw w prywatnej szkole Marii Reginy Goldfarbowej, następnie w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. Juliusza Słowackiego. W 1930 r. wstąpiła na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Jana Kazimierza. Studia przerwała w 1933 r., gdyż wyjechała do Palestyny, aby uczyć się w szkole rolniczej w Nahalal. Kursu przygotowującego młode kobiety do pracy na palestyńskich farmach najprawdopodobniej jednak nie skończyła, bo nie podjęła pracy w żadnym z kibuców. Nie wróciła również na studia we Lwowie.

W Palestynie zaprzyjaźniła się z przedstawicielami ówczesnej literatury nowohebrajskiej, m.in. z poetką Bat-Miriam. Tam napisała swoje najlepsze utwory. Lata 1933–1935 to nieustanne podróże pomiędzy Lwowem i Tel Awiwem. Poetka nigdy nie ukrywała, że będąc w Polsce tęskni za Palestyną, będąc w Palestynie za Polską – oba kraje uważała za swoje ojczyzny. Ekerówna kilka razy podjemowała próbę zamieszkania w Tel Awiwie na stałe. Jednak jej organizm nie był przystosowany do tamtejszego klimatu, ponadto doskwierała jej tęsknota za Lwowem i jak się zdaje nieudane życie osobiste w Palestynie. Przyjaciele Eker podkreślali jej niezwykłą wrażliwość, ale także wspominali o jej słabej kondycji fizycznej, stanach depresyjnych, poczuciu samotności i niezrozumienia. Sama o sobie pisała: „Jestem jak człowiek, który umiera z pragnienia na środku morza”.

W 1935 r, po raz ostatni wróciła z Tel Awiwu. Ponownie zamieszkała w rodzinnym mieszkaniu we Lwowie. Kilka miesięcy później zmarła w wieku dwudziestu czterech lat. Jako oficjalną przyczynę śmierci podano wycieńczenie organizmu spowodowane zapaleniem płuc. Pojawiły się również pogłoski jakoby, w wyniku załamania nerwowego i nieszczęśliwej miłości do bliżej nieznanego pisarza, popełniła samobójstwo. Jednak te informacje nie zostały dotychczas potwierdzone.

Pierwsze teksty pisała już jako dziesięcioletnie dziecko. Oficjalnie zadebiutowała w wieku trzynastu lat na łamach „Chwilki Dzieci i Młodzieży” (dodatek do lwowskiego dziennika „Chwila”). Była literackim odkryciem Runy Reitmanowej, pomysłodawczyni pisemka, znanej działaczki społecznej w Galicji. Należy dodać, że z redakcją dodatku Ekerówna współpracowała do śmierci. Jej utwory dla dzieci pojawiały się również w „Dzienniczku dla Dzieci i Młodzieży” (dodatek do krakowskiego „Nowego Dziennika”). Twórczość skierowaną do starszych odbiorców ogłaszała na łamach czołowych pism polsko-żydowskich, m.in. „Nowym Dzienniku”, „Ewie”, „Opinii”, „Naszej Opinii”, kilka wierszy zamieściła w „Naszym Przeglądzie”. Była związana ze środowiskiem literatów polsko-żydowskich skupionych wokół „Chwili”. Przyjaźniła się z Maurycym Szymlem, Danielem Ihrem, Stefanem Pomerem, a także z Minką Silberman i autorami związanymi z lwowskimi „Sygnałami”.

Ekerówna pisała wyłącznie po polsku. Nie znała jidysz, a zbyt słaba znajomość hebrajskiego uniemożliwiała jej tworzenie w tym języku. Za życia ogłosiła jeden tom wierszy, Na cienkiej strunie (Lwów 1936). Debiutancki zbiór zyskał uznanie krytyków. W twórczości Ekerówny można odnaleźć wpływ poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Beaty Obertyńskiej, czy Teofila Lenartowicza. Według Michała Borwicza tom Na cienkiej strunie stanowił „udokumentowanie jej wielkiego i niepowszedniego talentu lirycznego”. Po nagłej śmierci poetki, jej spuścizną zajęli się rodzice i zaprzyjaźnieni lwowscy literaci (m.in. Tadeusz Hollender) oraz redaktorki syjonistycznego pisma dla dzieci „Okienko na świat”. W 1937 r. ukazały się cztery tomy bajek i wierszy dla dzieci. Trzy z nich były całkowicie pozbawione treści żydowskiej: O świerszczyku muzykancie, Mama śpiewa kołysankę, Słoneczny światek. Były to głównie przedruki z „Chwilki” i „Dzienniczka”. Tom Ojców dzieje stanowił zbiór tekstów, które Ekerówna pisała pomiędzy dwunastym i siedemnastym rokiem życia. Większość z nich była poświęcona ideologii syjonistycznej (m.in. Teodorowi Herzlowi), a także kulturze i tradycji żydowskiej. W tym samym roku ukazał się drugi tom poezji, Melodia chwili. Były to przede wszystkim przedruki z prasy polsko-żydowskiej, a także część niepublikowanych wcześniej wierszy.